از وی چت تا تیک‌تاک و دیپ سیک؛ دورخیز چین برای رقابت با غرب در پلتفرم؛داری

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از مرکز ملی فضای مجازی، کمتر کسی است که این روزها از ماجرای دعوا بر سر سکوی تیک تاک در ایالات متحده آمریکا خبر نداشته باشد. یک شبکه اجتماعی که در سال ۲۰۲۴ حدود ۱.۰۴ میلیارد کاربر فعال ماهانه در سراسر جهان دارد و در ایالات متحده نیز حدود ۱۷۰ میلیون نفر از آن استفاده می‌کنند؛ یعنی چیزی حدود نیمی از جمعیت این کشور!

شرکت مادر تیک تاک، یک شرکت چینی به نام بایت دنس است و همین مسئله سرآغاز دعوا بر سر یک پلتفرم بین دو کشور ابرقدرت است و مقامات آمریکایی نگران هستند که داده‌های کاربران ممکن است به دست دولت چین برسد؛ دعوایی که به کنگره آمریکا و روابط دو کشور و حتی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا راه یافت و نشان داد که جنگ بین کشورها در حال حاضر و آینده نه چندان دور، در فضایی خارج از زمین یا هوا رخ خواهد داد و آن هم دعوا بر سر حکمرانی بر پلتفرم‌ها و فضای مجازی است.

چین؛ کشوری با بازار میلیاردی مخاطب در اینترنت

چین را می توان کشوری برشمرد که حق حاکمیت خود بر اینترنت را تمام و کمال اجرا کرده و محصولاتش در حوزه شبکه‌های اجتماعی به فراتر از مرزهای آن رفته است.

اگرچه امروز در چین استفاده از شبکه های اجتماعی غربی ممنوع است اما این کشور پلتفرم هایی دارد که در سایر کشورها هم استفاده می‌شود و مخاطبان فراوانی دارد.

چین با جمعیتی حدود ۱ میلیارد و ۴۱۹ میلیونی خود در رتبه دوم کشورهای جهان قرار دارد؛ یعنی سه برابر بیش از آمریکا. براساس آمارها، چین با آمار ۱.۰۹ میلیارد نفری در بین کشورهایی که بیشترین کاربر اینترنت را در سراسر جهان دارند، رتبه اول را به خود اختصاص داده است.

این رقم ۷۳.۷ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل می دهد و ۹۰ درصد کاربران اینترنت نیز از طریق تلفن های همراه متصل می شوند. همین مسئله موجب شده تا کاربران شبکه های اجتماعی نیز در چین زیاد باشد. براساس آمارها چین بیش از یک میلیارد کاربر شبکه های اجتماعی دارد و این یعنی در رتبه اول تمام کشورهای جهان قرار دارد.

این بازار عظیم مخاطب موجب شده تا پلتفرم های چینی پرکاربرد مخاطبان میلیاردی داشته باشند چراکه تنها چندصد میلیون کاربر در داخل کشور خودشان دارند.

تنوع گسترده بین شبکه های اجتماعی بومی، معادل سازی با پلتفرم های خارجی و همچنین چندمنظوره بودن آنها موجب شده تا کاربران نسبت به سکوهای خارجی احساس نیاز چندانی نداشته باشند.

در میان پلتفرم های چینی، برخی از آنها برای سایر مردم دنیا نیز شناخته شده هستند که می توان به ویبو، وی چت، تیک تاک، کیوکیو، بایدوتیبا، پلتفرم فیلم Tencent و… اشاره کرد.

وی چت؛ پوشش همه جانبه زندگی چینی‌ها

پیام رسان وی چت (WeChat) یکی از برنامه های محبوب رسانه های اجتماعی چینی است که البته در سایر کشورها هم مخاطب دارد و نزدیک به ۹۰ درصد از کاربران اینترنت در چین این برنامه روی تلفن همراه خود نصب دارند چراکه ویژگی های منحصر به فردی را در اختیار کاربران قرار می دهد.

وی چت علاوه براینکه یک پیام رسان و شبکه اجتماعی است، خدمات و قابلیت های مختلفی دارد و جنبه متعددی از زندگی مردم چین را دربر می گیرد؛ این پلتفرم خدماتی مانند پرداخت های آنلاین، امکانات سازمانی برای ادارات و شرکت ها، خدمات کسب و کار و بازاریابی را پوشش می دهد.

چین موتور جستجوهای بومی خود را دارد و یکی از این جستجوگرها شبکه اجتماعی مخصوصی دارد که حتی از فیسبوک هم قدیمی تر است و بیش از ۱ میلیارد و پانصد میلیون عضو دارد.

بزرگترین موتور جستجوی چین یعنی بایدو، شبکه اجتماعی خود را به نام Baidu Tieba دارد. از آنجایی که بایدوتیبا از پشتیبانی موتور جستجوی Baidu برخوردار است، محتوای آن در جستجو رتبه بسیار خوبی دارد.

تیک تاک نیز همانطور که گفته شد یک شبکه اجتماعی با ویدیوهای کوتاه و بسیاری از ویژگی‌های ویرایش ویدیو با استفاده آسان است که به سرعت در بسیاری از کشورها از جمله آمریکا به شهرت رسید. همچنین در کشورهایی مانند برزیل، آلمان، فرانسه، ژاپن و اندونزی کاربران زیادی دارد.

چین و تلاش برای اعمال حاکمیت بر اینترنت

چین از سال ۱۹۸۹ به شبکه اینترنت متصل شد و از سال ۱۹۹۴ دسترسی دائم به اینترنت در این کشور راه افتاد. در سال ۲۰۰۸، چین به کشوری با بیشترین جمعیت کاربر اینترنت تبدیل شد و تا سال امروز همچنان این جایگاه را حفظ کرده است.

یکی از راهبردهای حکومت چین از ابتدای ورود اینترنت به این کشور، راهبرد دیوار بزرگ آتشین (Great Firewall) بود که مجموعه ای از اقدامات قانونی و فناورانه برای تنظیم اینترنت در داخل کشور است؛ این راهبرد بخشی از سیاست سپر طلایی چین است.

چین ۱۲ اقدام تحت عنوان پروژه طلایی برای دولت الکترونیک تعریف کرده که شامل تمرکز بر خدمات اینترنتی تجاری، تمرکز بر ایجاد شبکه کارت اعتباری ملی، پروژه ای که نقاط گمرکی را از طریق سیستم تبادل الکترونیکی داده های ملی (EDI) به هم متصل می کند و تجارت بدون کاغذ را ترویج می کند، پروژه ای برای ساختن سیستم خانه تسویه حساب، پروژه سپر طلایی که پروژه ای برای افزایش کنترل پلیس بر فضای سایبری و پاسخگویی به امنیت عمومی، پروژه مالیات طلایی که تمرکز بر استفاده از فناوری اطلاعات برای مقابله با فرار مالیات و… است.

شورای دولتی چین براساس سندی که در سال ۲۰۰۰ منتشر شده، ۹ دسته از اطلاعات را فهرست می کند که باید مسدود شوند: مخالفت با اصول اساسی آنچنان که در قانون اساسی تصریح شده است، به خطر انداختن امنیت ملت، افشای اسرار دولتی، براندازی قدرت دولتی یا به خطر انداختن یکپارچگی ملت، لطمه زدن به ناموس یا منافع ملت، برانگیختن نفرت علیه مردم، نژادپرستی علیه مردم، یا برهم زدن همبستگی مردم، اخلال در سیاست های ملی در مورد دین، تبلیغ فرقه های شیطانی و خرافات فئودالی، شایعه پراکنی، برهم زدن نظم اجتماعی یا برهم زدن ثبات اجتماعی، اشاعه فحاشی، هرزه‌نگاری، قمار، خشونت، قتل، ترور یا تشویق به ارتکاب جرم، توهین یا افترا به اشخاص ثالث، تجاوز به حقوق و منافع قانونی اشخاص ثالث، هر محتوای دیگری که توسط قانون یا قوانین اداری ممنوع است.

ایجاد این راهبرد و همچنین قانون امنیت سایبری مصوب سال ۲۰۱۶، کمک شایانی به افزایش حریم خصوصی کاربران اینترنت، افزایش حفاظت از داده‌های شخصی و مسئولیت بیشتر شرکت‌ها برای نظارت بر کاربران خاطی است.

در حقیقت نگاه چین به اینترنت، حاکمیت بر اینترنت است به این معنا که فضای مجازی در داخل کشور بخشی از حاکمیت کشور است و باید توسط کشور اداره شود و مانع از نفوذ دیگر کشورها شد و این مسئله را به شکل کاملا قانونمند اجرا می کند.

در ادامه نگاهی به قوانین چین در حوزه اینترنت و فضای مجازی خواهیم داشت:

قانون مدیریت محتوای اینترنتی ۲۰۰۵

براساس قانون مدیریت محتوای اینترنتی همه ارائه دهندگان خدمات اینترنتی در چین باید مجوزهای الزامی را از دولت دریافت کنند. این موضوع شامل وبسایت ها، شبکه های اجتماعی و هر نوع پلتفرم اینترنتی می شود؛ این قانون یکی از پایه های اصلی نظارت دولت چین بر خدمات اینترنتی است. هدف اصلی آن، کنترل ارائه دهندگان خدمات اینترنتی و تضمین این است که آنها به صورت دقیق محتوای منتشرشده را نظارت کنند و محتوای نامناسب یا غیرقانونی را حذف کنند.

شرکت ها مسئولیت کامل محتواهای منتشر شده در پلتفرم خود را دارند. اگر محتوای غیرقانونی یا حساس منتشر شود، شرکتها موظف به حذف سریع آن هستند و در صورت عدم رعایت این موضوع، ممکن است با جریمه های سنگین یا حتی مسدود شدن مواجه شوند.

شرکت ها باید تیم‌های نظارتی داشته باشند تا به طور مستمر محتوای کاربران را بررسی کنند. این شامل استفاده از تکنولوژی های فیلترینگ محتوا و تیم های انسانی برای شناسایی و حذف محتوای حساس یا مغایر با قوانین است.

ارائه دهندگان خدمات اینترنتی ملزم هستند فعالیت های غیرقانونی کاربران را به دولت گزارش دهند و اطلاعات مربوط به آنها را ارائه دهند.

قانون امنیت سایبری ۲۰۱۶

قانون امنیت سایبری چین تأکید ویژه ای بر حفاظت از زیرساخت های حیاتی اطلاعاتی (CII) دارد، که شامل شبکه ها و سیستم هایی است که در صورت نقض امنیتی، ممکن است به طور جدی به امنیت ملی، اقتصاد یا سلامت عمومی آسیب بزنند.

به دنبال افشاگری های ادوارد اسنودن کارمند سابق سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا که بخشی از آنها نشان دهنده فعالیت های اطلاعاتی گسترده ایالات متحده در چین بود، مقامات چینی به طور فزاینده ای در مورد خطر حملات سایبری نگران شدند. قانون امنیت سایبری بخشی از واکنش چین به دنبال نگرانی های شدید سیاست گذاران در مورد نظارت خارجی و جمع آوری داده ها پس از این افشاگری ها بود. این قانون توسط کمیته دائمی کنگره ملی خلق در ۷ نوامبر ۲۰۱۶ تصویب شد و در ۱ ژوئن ۲۰۱۷ اجرا شد

بر اساس این قانون، شرکت ها و سازمان هایی که در چین فعالیت می کنند، موظف به اجرای استانداردهای امنیت شبکه هستند. این شامل استفاده از ابزارها و روشهایی برای جلوگیری از دسترسی غیرمجاز، محافظت از داده ها در برابر حملات سایبری و ایجاد سیستمهای نظارتی برای شناسایی تهدیدات احتمالی است. همچنین، شرکتها باید ارزیابی های امنیتی منظم انجام دهند و نتایج را به مقامات نظارتی گزارش دهند؛ قانون امنیت سایبری چین به دولت اختیارات گسترده ای برای نظارت بر فعالیت های اینترنتی و اعمال محدودیت ها در مواردی که اطلاعات حساس یا مضر در معرض قرار دارد، می دهد. این قانون، به دولت اجازه میدهد تا بر فعالیت های اینترنتی نظارت داشته و از انتشار محتواهای غیرقانونی یا تهدیدکننده جلوگیری کند.

قانون امنیت داده ها ۲۰۲۱

قانون امنیت داده ها به حفاظت از داده های حساس ملی مانند اطلاعات اقتصادی، امنیتی و عمومی پرداخته و چارچوب‌های الزم را برای مدیریت و انتقال این داده ها مشخص می کند. به ویژه در مورد انتقال داده های حساس به خارج از کشور، محدودیتهای شدیدی اعمال شده و شرکت ها باید ارزیابی های امنیتی انجام دهند.

همچنین، شرکت‌ها موظف هستند سیستم‌های مدیریتی امنیت داده ایجاد کرده و هرگونه نقض امنیت را به سرعت گزارش دهند.

قانون حفاظت از اطلاعات شخصی چین ۲۰۲۱

طبق این قانون برای جمع آوری اطلاعات شخصی، شرکت ها باید از کاربران رضایت صریح و آگاهانه دریافت کنند.

این رضایت باید به گونه ای باشد که فرد بتواند از نوع و میزان اطلاعات جمع آوری شده آگاه باشد و در هر زمان بتواند رضایت خود را پس بگیرد.

افراد حق دارند به اطلاعات خود دسترسی داشته باشند، آنها را اصلاح کنند، حذف کنند یا از شرکت ها بخواهند که پردازش اطلاعات را متوقف کنند. افراد حق دارند که از نحوه استفاده از اطلاعات شخصی خود توسط شرکت ها مطلع باشند.

همچنین شرکتها باید هدف جمع آوری و پردازش اطلاعات را به روشنی توضیح دهند. اطلاعات نباید فراتر از اهداف مشخص شده پردازش شوند، مگر اینکه رضایت کاربر مجدداً کسب شود.

انتقال اطلاعات شخصی به خارج از چین تحت شرایط خاصی مجاز است. این انتقال باید مطابق با استانداردهای امنیتی و حفاظتی مشخص انجام شود.

اطلاعات شخصی حساس مانند اطلاعات مالی، داده های زیستی، موقعیت جغرافیایی، اطلاعات پزشکی و بهداشتی و سایر داده هایی که میتوانند تأثیرات شدیدی بر حقوق و آزادی های فرد داشته باشند، تحت مقررات سختگیرانه تری قرار دارند. پردازش این نوع اطلاعات نیاز به رضایت جداگانه و آگاهانه دارد و شرکتها باید از پروتکل های امنیتی قویتری برای محافظت از این داده ها استفاده کنند.

این قانون مسئولیت کنترل و تنظیم تبلیغات آنلاین را به عهده دارد و طبق آن انتشار هر گونه اطلاعات غلط یا گمراه کننده در تبلیغات ممنوع است. این موضوع شامل هرگونه تبلیغاتی است که سلامت عمومی را به خطر می اندازد یا باعث فریب مردم میشود. تبلیغات مرتبط با موضوعات سیاسی، مذهبی و یا انتقاد از دولت چین ممنوع است.

همچنین هر گونه تبلیغی که ممکن است ثبات اجتماعی را به خطر بیاندازد، غیرقانونی است.

براساس این قانون پلتفرم‌های اینترنتی که تبلیغات را نمایش میدهند، موظف به نظارت بر صحت و اعتبار محتوای تبلیغات هستند. در صورت انتشار تبلیغات گمراه کننده یا نامناسب، شرکت ها ممکن است با جریمه های سنگین مواجه شوند.

مقررات ویژه پلتفرم‌های داخلی

این مقررات تحت قانون واحدی نیستند و ذیل قوانین مختلف دولت چین مقرراتی برای پلتفرم‌های اینترنتی چینی در نظر گرفته است.

پلتفرم‌های داخلی مانند WeChat ملزم به همکاری با مقامات امنیتی چین هستند. این شامل ارائه اطلاعات کاربران و فعالیتهای آنها به دولت در صورت نیاز است.

دولت چین به عنوان بخشی از سیاستهای امنیت ملی، امکان دسترسی به اطلاعات کاربران را دارد تا از تهدیدات احتمالی جلوگیری کند. پلتفرم های داخلی از تکنولوژی های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی برای فیلتر و حذف خودکار محتوای حساس استفاده می کنند. این سیستم ها کلمات کلیدی، تصاویر، و ویدیوهای حساس را به صورت خودکار شناسایی و حذف می کنند.

پلتفرم ها موظفند هرگونه فعالیت مشکوک یا محتوای غیرقانونی را به مقامات دولتی گزارش دهند. WeChat و سایر پلتفرم ها موظفند کاربران خود را با استفاده از اطلاعات هویتی واقعی ثبت نام کنند. برای مثال، کاربران باید از شماره ملی، شماره تلفن همراه معتبر و سایر مدارک هویتی برای ایجاد حساب کاربری استفاده کنند.

مقررات مربوط به کودکان و نوجوانان

چین در زمینه تنظیم گری برای دسترسی افراد زیر سن قانونی جزو کشورهای پیشرو است. در سال ۲۰۰۲، دولت قانونی را تصویب کرد که بر اساس آن کافی نت ها از ورود افراد زیر سن قانونی منع شدند.

قانون حمایت از خردسالان در سال ۲۰۰۶ اصلاح شد و خانواده ها و دولت را ملزم کرد که باید رفتار آنلاین خردسالان را هدایت کنند. همچنین پلتفرم ها موظف اند در این زمینه همکاری کنند. برای مثال وی چت حالت نگهبان (Guardian Mode) را برای محافظت از کاربران زیر ۱۴ سال قرار داده است و پس از روشن کردن حالت نگهبان، برخی امکانات این برنامه قابل دسترسی نخواهند بود و فقط محتوای مناسب برای نوجوانان را نشان می دهد.

نهادهای قانون‌گذار فضای مجازی در چین

چین دارای چندین نهاد کلیدی برای نظارت و تنظیم فضای مجازی است. مهم‌ترین نهاد در این زمینه اداره فضای سایبری چین (CAC) است که وظیفه اصلی آن تنظیم و نظارت بر محتواهای آنلاین، اجرای قوانین مربوط به امنیت سایبری، و اطمینان از پایبندی شرکت‌ها به الزامات قانونی است. این نهاد همچنین مسئول حذف محتوای غیرقانونی و فیلتر کردن دسترسی به سایت‌های خارجی است که با منافع ملی چین هم‌خوانی ندارند.

یکی دیگر از نهادهای مهم چین، وزارت صنعت و فناوری اطلاعات (MIIT) است که نقش اساسی در تنظیم فعالیت‌های شرکت‌های مخابراتی و ارائه دهندگان خدمات اینترنتی دارد. این وزارتخانه همچنین در اجرای مقررات مرتبط با توسعه فناوری‌های جدید و پیشبرد سیاست‌های نوآوری دیجیتال در چین دخیل است.

در کنار این نهادها، کمیسیون مرکزی امور فضای مجازی (Central Cyberspace Affairs Commission) چین که به صورت مستقیم توسط حزب کمونیست این کشور کنترل می‌شود، بر سیاست‌گذاری‌های کلان فضای مجازی و تعیین اولویت‌های استراتژیک در این زمینه نظارت می‌کند.